Enerji pahalılığı, en değerli sorun olmaya devam ediyor
Kadir Has Üniversitesi Güç ve Sürdürülebilir Kalkınma Uygulama ve Araştırma Merkezi (CESD) tarafından yürütülen Türkiye Toplumunun Güç Tercihleri Araştırması’nın 2021 sonuçları açıklandı. 10-22 Aralık 2021 tarihleri ortasında, Türkiye genelini temsilen 18 yaş ve üzeri 1237 şahısla yüz yüze görüşmeler formülüyle gerçekleştirilen araştırmada en çok önplana çıkan öge, güç fiyatlarının yüksekliği oldu.
Kadir Has Üniversitesi bünyesindeki Güç ve Sürdürülebilir Kalkınma Uygulama ve Araştırma Merkezi (CESD), farklı bilim alanlarındaki uzmanların güç konusunda disiplinlerarası eğitim ve araştırma faaliyetlerinin yürütülmesi ve ortaya çıkan bilgilerin kamuoyuyla paylaşılması gayesiyle 2015 yılında kuruldu. AB dayanaklı araştırma projeleri yürüten, güç dönüşümüyle ilgili yayınlar ve etkinliklere imza atan CESD’in en kıymetli faaliyetlerinden biri de 2016’dan bu yana yürütülen Türkiye Toplumunun Güç Tercihleri Araştırması.
2016-2019 ortasında dört kere yapılan, 2020’de ise COVID-19 salgını nedeniyle orta verilen araştırmanın beşincisi için saha çalışmaları 10-22 Aralık 2021 tarihleri ortasında yürütüldü ve Türkiye genelini temsilen 16 vilayette ikamet eden 18 yaş ve üzeri 1237 kişi ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirildi.
Proje Koordinatörü ve CESD Müdürü Prof. Dr. Volkan Ş. Ediger ile proje çalışanları Prof. Dr. Meltem Ucal, Doç. Dr. Gökhan Kirkil, Prof. Dr. Çiğdem Kentmen Çin (İzmir İktisat Üniversitesi) ve Dr. Öğr. Gör. Emre Çelebi’nin (Yeditepe Üniversitesi) yer aldığı araştırma takımı, çarpıcı sonuçlar elde etti.
2021’E GÜÇ PAHALILIĞI VE EKONOMİK SIKINTILAR DAMGA VURDU
Araştırma kapsamında “Türkiye’nin günümüzdeki en kıymetli sorunu nedir?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 43,9’u ekonomi, yüzde 17,9’u eğitim ve yüzde 8,3’ü de göçmenler cevabını verdi. Meselelerin sırası yıllar prestijiyle daima olarak yer değiştirse de iktisat, bir sorun olarak anketteki birinci sırasını korudu. 2021 yılında dünyadaki en değerli sorun olarak da ekonomi birinci sırada gösterilirken (yüzde 43,2), global çaptaki problemlerde ikinci sırayı sıhhat (yüzde 42,1), üçüncü sırayı ise eğitim (yüzde 39,8) aldı.
Katılımcıların enerji tüketimi konusunda en önemli gördüğü ögeler ortasında temiz ve etrafa zararsız olması (yüzde 32), yerli kaynaklardan elde edilmesi (yüzde 16,3), kesintisiz temin edilmesi (yüzde 15,4) dikkat çekerken, ucuz olması diyenlerin oranı yalnızca yüzde 13,6’da kaldı. “Türkiye’de güçten kaynaklanan etraf meseleleri hangileridir?” sorusuna verilen yanıtlarda ise iklim değişikliği yüzde 59,6 ile birinci sırada, insan sıhhatinin bozulması yüzde 56,7 ile ikinci sırada, hava kirliliği de yüzde 36,2 ile üçüncü sırada geldi.
Türkiye’de güç sisteminin en kıymetli sorunu olarak enerjinin değerli olması (yüzde 32,5) gösterilirken, iştirakçilerin yüzde 18,4’ü gücün verimsiz kullanılmasını, yüzde 11,8’i ise yenilenebilir gücün gereğince kullanılmamasını birer sorun olarak bildirdi.
FATURALARDAN ŞİKAYET
Son bir yıldaki elektrik fiyatlarını yüksek bulanların oranı yüzde 76,7, olağan bulanların oranı yüzde 17,2 olurken, iştirakçilerin yüzde 42,8’i elektrik dağıtım bedellerini çok yüksek buldu, yüzde 31,7’si dağıtım bedelleri hakkında bilgisi olmadığını, yüzde 20,3’ü ise dağıtım bedellerinin haksız yere alındığını belirtti. Doğalgaz fiyatlarını yüksek bulanların oranı yüzde 77, olağan bulanların oranı da yüzde 15 olurken; iştirakçilerin yüzde 43,6’si doğalgaz dağıtım bedellerini çok yüksek buldu, yüzde 29,4’ü ise dağıtım bedelleri hakkında bilgisi olmadığını söyledi.
“Akıllı sayaç kullanarak üç vakitli elektrik tarifesi uygulaması konusunda ne düşünüyorsunuz?” sorusuna “Uygulama hakkında bilgim yok” diyenler yüzde 48,3 ile birinci sırada gelirken, “Uygulamayı inceledim, benim için faydalı olacağına inanmıyorum” diyenler yüzde 27,6 ile ikinci sırada, “Uygulama hakkında bilgim var ve en kısa vakitte geçmeyi düşünüyorum” diyenler yüzde 17,7 ile üçüncü sırada yer aldı. Uygulamayı kullananların oranı ise yüzde 6,5 oldu.
Öte yandan elektrik fiyatlarını “çok yüksek” ve “yüksek” bulanların son seçimlerde oy verdikleri partilere nazaran dağılımı şöyle oldu: CHP yüzde 83,8, AKP yüzde 78,4, HDP yüzde 77,7, MHP yüzde 69,9, Düzgün Parti yüzde 50. Doğalgaz fiyatlarını “çok yüksek” ve “yüksek” bulanların oranlarıysa şöyle: CHP yüzde 85,5, AKP yüzde 81,8, HDP yüzde 71,9, MHP yüzde 66,4, Düzgün Parti yüzde 30,4.
EV VE ARABA SAHİPLİĞİ İLE GÜÇ HARCAMALARI
Yüzde 95’i il/ilçe merkezlerinde, yüzde 5’i belde/köylerde yerleşik iştirakçilerin yüzde 52’si konut sahibi, yüzde 40’ı kiracı, yüzde 8’i ise bir diğerinin meskeninde ya da lojmanda yaşıyordu. Evlerin yüzde 62,5’i apartman dairesi olup yüzde 41,3’ü 66-100 m2, yüzde 27,7’si 101-120 m2 büyüklükte ve yüzde 54’ü 6 ila 15 yaşında.
Evlerde en çok tüketilen güç kaynağı doğalgaz olmaya devam etti. İştirakçilerin yüzde 74,9’u ısınma gayeli, yüzde 74,2’si sıcak su emelli, yüzde 73,6’sı da pişirme gayeli olarak doğalgaz kullandıklarını söz ederken, ısınma ve sıcak su için ikinci sırada elektrik, pişirme içinde ise LPG geldi. Fırınlarında elektrik kullananların oranı yüzde 64,9, doğalgaz kullananların oranıysa yüzde 31,4 oldu.
Evlerde tüketilen güç kaynakları ortasında en fazla bütçe ayrılanı da yüzde 68,7 oranında doğalgaz, yüzde 26,8 oranında ise elektrik oldu. En fazla bütçe ayrılan güç kaynakları için yapılan aylık harcama ise doğalgazda 251-300 TL (yüzde 23,5) ve 201-250 TL (yüzde 19,9); elektrikte 201-250 TL (yüzde 19) ve 251-300 TL (yüzde 17,2). Araba yakıtı dışında, meskenlerde tüketilen bütün güç kaynakları için aylık ortalama 301-400 TL harcayanların oranı yüzde 25,4; 201-300 TL harcayanlar oranı yüzde 22,2; 401-500 TL harcayanların oranı ise yüzde 22,2 oldu.
Katılımcıların yaklaşık yarısı mesken sahibi iken arabası olanların oranı yalnızca yüzde 27,7. Bunların da yüzde 93,3’ü 1 adet, yüzde 6,7’si ise 2 adet araba sahibi olduğunu belirtti. Arabası olanların yüzde 39,7’si dizel, yüzde 37,6’sı benzin, yüzde 15,7’si ise otogaz kullandığını ve yakıt masrafları için aylık ortalama olarak yüzde 24,5’i 301-400 TL, yüzde 20,4’ü de 401-500 TL harcadığını söyledi. İştirakçiler, elektrikli araç almalarını engelleyen nedenler ortasında, yüzde 35,7 oranında fiyatının yüksek olması, yüzde 19,8 oranında şarj müddetinin uzun olması, yüzde 17,9 oranında tam şarjla gidilebilecek aralığın uzun olmasını gösterdi. Öte yandan, motosikleti olanların oranı yalnızca yüzde 8,6’da kalırken onların da yüzde 93,4’ünün tek motosikleti, yüzde 6,6’sının 2 motosikleti bulunuyor. Motosikletlerin yüzde 73,6’sının akaryakıtlı, yüzde 22,6’sının da elektrikli olup aylık yakıt sarfiyatı için yüzde 22,4’ünün 201-300 TL ortasında bir masraf yaptığı kaydedildi.
ENERJİ VERİMLİLİĞİ ÖNLEM VE UYGULAMALARI HÂLÂ ZAYIF
Türkiye halkının yüzde 55,9’u güç verimliliğini hakikat tanımlarken, yüzde 29,1’i güç verimliliği ve tasarrufu ortasındaki farkı bilmediğini söz etti. Öte yandan, meskenlerinde ısı yalıtımı bulunanların oranı yüzde 49,1 iken enerji tüketimini azaltmak ve güç verimliliği sağlamak için önlem uygulayanların oranı yüzde 38,4 olarak kaydedildi. Önlem almayanların önlem almama nedenleri ortasında ise birinci üçte, bu bahis hakkında yeterli bilgisinin olmaması (yüzde 29,9), uygun kredinin bulunamaması (yüzde 22,6) ve önlem uygulama maliyetlerinin yüksek olması (yüzde 20,3) geldi.
Enerji verimliliği tedbirlerinin ne derece uygulandığı konusundaki soruya verilen karşılıklardan, müspet pahalar toplamı, enerji verimli aydınlatma eserleri kullanmada yüzde 53,4, güç verimli sıcak su sistemlerini kullanmada yüzde 46,1, yakıt verimli ulaşım araçlarını kullanmada yüzde 44,6 olarak ortaya çıktı. Öte yandan, güç verimliliği için tüketicilerin nelere dikkat ettiğine dair soruya verilen karşılıklardan müspet kıymetler toplamı en fazla olanlar, “bulaşık, çamaşır ve ütüyü biriktirerek yapıyoruz” (yüzde 52,8), “evde kullanılmayan alanlarda aydınlatmayı kapatıyoruz” (yüzde 52,5) ve “buzdolabının kapağını mümkün olduğu kadar az açıp kapatıyoruz” (yüzde 49,6) oldu.
Türkiye halkının yüzde 99,4’ü televizyon, yüzde 98,5’i çamaşır makinası, yüzde 97,3’ü buzdolabı, yüzde 93,5’i bulaşık makinası, yüzde 92,4’ü elektrikli süpürge kullanmasına karşın, rastgele bir elektrikli aleti alırken enerji etiketinde yazan bilgilerin gereğince değerlendirilmediği ortaya çıktı. İştirakçilerin yüzde 31’i “zaman vakit dikkate alırım” derken, yüzde 30’u “çoğunlukla dikkate alırım” yanıtını verdi. Cinsiyet bazında incelediğimizde iştirakçi erkeklerin yüzde 33,7’ünün “zaman zaman”, bayanların yüzde 30,8’inin “çoğunlukla” güç etiketlerinde yazan bilgileri dikkate aldığı görüldü. “Ampul alırken hangisini tercih edersiniz?” sorusuna ise yüzde 65,6 oranında “flamanlı klasik ampul”, yüzde 53,5 oranında ise “tasarruflu LED ampul” karşılığı verildi.
ENERJİ TERCİHLERİNDE DOĞALGAZ VE GÜNEŞ
“Maliyetleri tıpkı ve çarçabuk erişebilir olsalardı, meskendeki ısınma, soğutma, pişirme, sıcak su, aydınlatma, elektrikli konut aletleri kullanımı hedefli güç gereksinimlerinizi karşılamak için hangilerini kullanmayı tercih ederdiniz?” sorusuna verilen karşılıklardan olumlu kıymetler toplamı en fazla olanlar, yüzde 63 ile güneş, yüzde 62,2 ile doğalgaz, yüzde 57,4 ile rüzgar oldu. “Bunlardan hangisini kullanmayı en çok tercih edersiniz?” sorusuna ise, yüzde 37,8 oranında güneş, yüzde 26,8 oranında doğalgaz, yüzde 7,8 oranında hidroelektrik yanıtı verildi.
Yenilenebilir güç kaynağını tercih edenlere bu tercihin nedenleri sorulduğunda, müspet bedeller toplamı en fazla olan karşılıklar şöyle sıralandı: “Çocuklarım ve torunlarımın geleceğini düşünüyorum” (yüzde 94,4), “temiz ve etraf dostu” (yüzde 93,9), “dünyada geleceğin yakıtı” (yüzde 93,4). Meskende yalnızca ısınma gayeli güç muhtaçlığını karşılamak için doğalgazı tercih edenlerin oranı yüzde 50,4, elektriği tercih edenlerin oranı ise yüzde 16,9 oldu. Elektrik muhtaçlığını karşılamak için tercih edilen en öncelikli güç kaynağı ise doğalgaz (yüzde 37,7) ve güneş (yüzde 17,9). “Gelecekte Türkiye için en kıymetli bulunan güç kaynağı” olarak sırasıyla doğalgaz diyenlerin oranı yüzde 30,4, güneş diyenlerin oranı yüzde 22,8 olurken petrol diyenlerin oranı yüzde 10,6’da kaldı.
Doğalgaz her açıdan tercih edilmesine karşın, iştirakçilerin yaşadıkları konutta çatı ve cephe güneş panellerinden elektrik üreten bir sistemin bulunması oranı sadece yüzde 16,7 oldu. Yüzde 83,3’ünde bu çeşit sistemlerin olmamasının nedeni olarak “kurulum maliyetlerinin yüksek olması” (yüzde 28,1), “oturulan binanın bu sistemler için uygun olmaması” (yüzde 26,3) ve “komşularla ortak karara varılamamış olması” (yüzde 25,3) gösterildi. “Konutunuzda çatı ve cephe güneş panellerinden elektrik üretim sistemleri kurulması hakkında ne düşünüyorsunuz?” sorusuna ise iştirakçilerin yüzde 33’ü “konu hakkında kâfi bilgim yok”, yüzde 29,8’i de “uygun bütçe/kredi bulabilirsem kullanırım” karşılıklarını verdi.
Katılımcılara yaşadıkları vilayet sonları içinde hangi tip santrallerin kurulmasını destekleyecekleri sorulduğunda yüzde 58,7’si rüzgar, yüzde 55,4’ü güneş, yüzde 50,1’i doğalgaz yanıtı verirken, jeotermal (yüzde 41,9), kömür (yüzde 34,5) ve nükleer (yüzde 28,8) güç santrallerinin oranı genele kıyasla düşük kaldı. Nükleer güç santralini destekleme oranı Tekirdağ’da yüzde 55’i, Samsun’da yüzde 54,4, Malatya’da yüzde 47,1 olarak kaydedilirken, desteklememe oranı ise Manisa’da yüzde 79,7, Erzurum’da yüzde 65, Bursa’da ise yüzde 61,6 oldu.
Nükleer güç santralini destekleyenlerin son seçimlerde oy verdikleri partilere nazaran dağılımı ise şöyle kaydedildi: MHP (yüzde 38,8), AKP (yüzde 31,8), CHP (yüzde 30,6), HDP (yüzde 24,8), YETERLİ Parti (yüzde 23,5). Eğitim seviyesi arttıkça nükleer santralleri destekleme oranının azaldığı görüldü. Nükleer santrallerle ilgili tabirlerden olumlu bedelleri en fazla olanlar ise şöyle sıralandı: “Nükleer santraller etraf ve toplum sıhhati için tehdit ve riskler içerir” (yüzde 51,7), “nükleer güç santrallerinin güç muhtaçlığının karşılanmasında değerli bir rolü vardır” (yüzde 44) ve “Türkiye kendi nükleer güç teknolojisini geliştirmelidir” (yüzde 43).
ENERJİ SİYASETLERİNDEKİ ŞUUR SEVİYESİ VE SEÇİMLER
“Genel seçimlerde oy verdiğiniz partinin güç siyasetleri konusunda ne derece bilgilisiniz?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 42’si “ne bilgiliyim ne değilim”, yüzde 33,2’si “bilgiliyim”, yüzde 24,8’i de “bilgisizim” dedi. Siyasi partilerin güç siyasetleri hakkında haberlerin yüzde 55,1 oranında televizyondan, yüzde 41,1 oranında internet/sosyal medyadan takip edildiği söylenirken; siyasi partilerin güç siyasetleri hakkında bilgilerine başvurulan kurum ve şahıslar yüzde 30,6 oranında aile/arkadaş çevresi, yüzde 23,7 oranında da güç şirketleri olarak ortaya çıktı. İştirakçilerin yüzde 36,2’si seçimlerde oy vereceği siyasi partinin güç siyasetlerini dikkate aldığını, yüzde 24’ü ise almadığını söyledi.
Hükümet siyasetlerini kıymetlendirme çerçevesinde müspet kıymetler toplamı en fazla olan mevzular, öbür yıllarda olduğu üzere 2021’de de, yüzde 43,3 oranla “doğalgaz temini”, yüzde 42 oranla “elektrik üretimi-iletimi dağıtımı”, yüzde 39,7 oranla “petrol ve doğalgaz boru hatları” oldu. Hükümetin nükleer güç siyasetlerine dayanak yüzde 32,6 ile son sırada yer alırken destekleyenlerin yüzde 41,4’ü MHP, yüzde 34,9’u AK Parti, yüzde 32,8’i CHP, yüzde 30,6’sı HDP, yüzde 26,5’i ise GÜZEL Parti seçmenlerinden oluştu. “Türkiye’nin enerjiyi hangi ülkeden almasını tercih edersiniz?” sorusuna ise yüzde 33,8 oranında “Hiçbirinden almayalım, kendimiz üretelim”, yüzde 16,2 oranında “Azerbaycan”, yüzde 14,8 oranında da “Ucuz olandan alınsın” cevabı verildi.
KÜRESEL ÇAPTAKİ GÜÇ MESELELERİNE BAKIŞ
“Küresel iklim değişikliğine inanıyor musunuz?” sorusuna iştirakçilerin yüzde 68,6’sı “evet” karşılığını verdi. Siyasi partiler bazında iklim değişikliğine inanma durumu, CHP seçmenlerinde yüzde 76,2, HDP seçmenlerinde yüzde 72,7, AK Parti seçmenlerinde yüzde 64,6, DÜZGÜN Parti seçmenlerinde yüzde 58,8, MHP seçmenlerinde ise yüzde 52,6 olarak kaydedildi. Global iklim değişikliğine inanma oranları ilkokul mezunu yahut düşük eğitim düzeyindekilerde yüzde 59,1 olurken, üniversite mezunlarında yüzde 73,3’e yükseldi. Katılımcıların yüzde 71,8’i küresel iklim değişikliğinin insan kaynaklı nedenlere dayandığına inandığını belirtti.
Sürdürülebilir kalkınma ve global iklim değişikliği üzere memleketler arası hususlarda bilgi sahibi olma oranları incelendiğinde iştirakçilerin yüzde 26’sının Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, yüzde 14,9’unun Paris İklim Sözleşmesi, yüzde 7,2’sinin Avrupa Yeşil Mutabakatı, yüzde 6,4’ünün ise Milenyum Kalkınma Maksatları hakkında bilgi sahibi olduğu görüldü. Bununla birlikte iştirakçilerin yüzde 38,4’ü “sürdürülebilirlik” kavramını hakikat tanımlarken, bu kavram için verilen bir öbür karşılık da (yüzde 23) “bir kurum ya da ülkenin gelirini daima artırması” olarak kaydedildi.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
