Gül Baba Türbesi Mirasını Müdafaa Vakfı Mütevelli Heyeti Lideri Adnan Polat; Macaristan’da NÖF Ulusal Mirası Muhafaza ve Geliştirme Kâr Emeli Gütmeyen Ltd. Şti. tarafından hayata geçirilen “Pécs Kentindeki Yakovalı Hasan Paşa Camii’nin Turistik Maksatlı Geliştirilmesi” başlıklı projenin yeni standının açılışını yaptı. 4 Nisan’da yapılan stant açılışında Polat’a; Başbakanlık Mimarlık, İnşaat ve Kültürel Mirasın Korunmasından Sorumlu Müsteşar Zsolt Füleky ve NÖF Ulusal Mirası Muhafaza ve Geliştirme Kâr Hedefi Gütmeyen Ltd. Şti. Genel Müdürü Tamás Glázer eşlik etti.
Sergi; 1526 ve 1543 yılları ortasında Osmanlı İmparatorluğu hakimiyetinde olan ve 1686 yılında Osmanlı hakimiyetinden çıkan Pecs kenti ve Türk – Macar Kültürel bağlantıları açısından değerli yapıtlara mesken sahipli yapan 3 salondan oluşuyor. Ziyaretçileri girişte, Türk Seyyah Evliya Çelebi’nin 1663 yazında Pecs’e gerçekleştirdiği ziyaretin anısına bir İslam bahçesi ve bir diyorama karşılıyor. Bu yerde; Pécs kentindeki, devrin dervişlerini anlatan kısa bir sinema, diyoramada ise onlara ilişkin kıyafetler ve müzik aletleri sergileniyor.
İkinci tematik ünite, Türk-Macar kültürel alakalarını ele alıyor. Türk-Macar müzik işbirliği, İznik seramiklerinin Pécs’teki Zsolnay porselenlerine tesiri, Macar kahve kültürünün Türk kökenleri, Macar nakışı ve Ormánság bölgesindeki Kalvinist kiliselerinin tavan süsleri üzerindeki Türk motifleriyle kültürel ilgilerin çeşitliliğini ve zenginliğini gösteriliyor.
Ayrıca Kossuth, Liszt, Macar Mirası ve Prima Mükafatları ile Macaristan Cumhuriyeti Altın Liyakat Ödülü’ne layık görülen müzisyen ve restoratör Tamás Kobzos Kis’i de anan stantta; “Duyular Salonu” tüm duyulara hitap ederek ziyaretçilere görerek, işiterek, tadarak ve dokunarak 16-17. yüzyıl Osmanlı periyodu ömrüyle temas tecrübesi sunuyor.
Caminin girişine gerçek ilerlerken, koridorun sol tarafında yer alan bir vakit çizelgesi, Pécs kentinin 16-17. yüzyıllardaki tarihinin değerli olaylarını gösteriyor. Ayrıyeten dokunmatik ekran ve öbür görsel gereçler aracılığıyla bilgi sağlayan stantta; kentin Osmanlı anıtları harita üzerinde sunulurken, çağdaş tasvirler bir monitörden takip edilebiliyor ve tıpkı vakitte müze pedagojik misyonları de burada yerine getiriliyor.
Geliştirilme Projesinin Tanıtımı
Yakovalı Hasan Paşa Camii, Macaristan’da yalnızca Pécs kentine yerleşen semazen Mevlevî dervişlerinin merkeziydi. Caminin sofasında yenilenen stant, NÖF Ulusal Mirası Müdafaa ve Geliştirme Kâr Hedefi Gütmeyen Ltd. Şti., Gül Baba Türbesi Mirasını Müdafaa Vakfı ile Dışişleri ve Dış Ticaret Bakanlığı işbirliğinde gerçekleştirildi.
Daimi stant, UNESCO Dünya Miras listesinde yer alan Mevlevî derviş kültürünü, Osmanlı hakimiyeti altındaki Pécs kentinin Türk mimari anıtlarını ve eski “Gizemli Şark”ın günümüzün uygulamalı sanat, müzik ve kültürüne tesirini sunmaktadır.
Yakovalı Hasan Paşa Camii’nin Tarihçesi
Macaristan’ın güneyinde yer alan Pecs kenti 1526’dan itibaren Osmanlı hakimiyeti altında olan ve 1543 yılındaki seferin akabinde Osmanlıların yerleştiği bir bölgedir. Kent, Buda’nın Macarlar tarafından tekrar geri alındığı 1686 yılında Osmanlı hakimiyetinden çıkmıştır. Bu yüzden günümüzde Pécs kenti Osmanlı Dönemi’ne ilişkin anıtlar açısından en varlıklı Macar kentidir.
Osmanlılar, hakimiyetleri altındaki topraklarda askeri müdafaa sağlamanın yanı sıra, mektepler, hamamlar, çeşmeler, tekkeler, mescitler ve mescitler inşa ederek Müslümanların günlük ömrünün çerçevesini de oluşturmuşlardır.
Yakovalı Hasan Paşa Vakfı, Szigeti Kapısı önünde, kent surlarının dışında Pécs kentinde bir külliye oluşturmuştur. Külliye, cami ve Mevlevî Tekkesi’nin yanı sıra bir medrese ve yolcularla fakirlere yemek dağıtılan bir imarethaneden oluşuyordu. Vakfın bünyesinde bir bahçe ve bir kabristan da yer alıyordu. Bu külliye, kentin batı kesitinde yer alan Sziget varoşunun Müslüman merkezini oluşturuyordu. Külliye kapsamında inşa edilen yapıların birçok artık neredeyse rastgele bir iz bırakmadan ortadan kaybolmuş olsa da cami, birçok savaştan etkilenmeden ayakta kaldı ve daha sonra Baranya İli Hastanesi’nin şapeli olarak fonksiyon gördü.
Harap olmuş sofasına karşın, Osmanlı hakimiyeti devrinden revakı ve minaresi ile birlikte günümüze kadar ulaşan Macaristan’daki tek camidir. Kimi iç duvar yüzeylerindeki süslemelerin tarihe meydan okurcasına sağlam kalması, İstanbul’dan bile 18. yüzyıl araştırmacılarını kendisine çekmiştir.
Taş ve kısmen tuğladan inşa edilen, temel planı kare olan, kubbesi sekiz köşeli bir esasa oturan cami, periyodun Osmanlı mimarisinin karakteristik bir yapısıdır. Minaresi kuzeybatı köşesinde yapıya ek edilmiştir. Cephelerinin birinci katında, eşek sırtı biçimindeki kemerleri aynalı, taş çerçeveli pencereler yer almaktadır; taban katta, bir vakitler alçı çerçeveli olan, günümüzde ise betondan yapılmış pencerelerin dışında, demir parmaklıklar da yer almaktadır.
Son araştırmalara nazaran kuzeybatı tarafında kiremit çatılı bir sofa yer almaktaydı; bu görüş, hiçbir sütun kalıntısının bulunmadığı gerçeğiyle doğrulanmaktadır.
Minare kuzeybatı köşesinde cami girişinin sağında basamaklı bir düstur üzerinde durmaktadır. On iki köşeli minare gövdesi, 19. yüzyıldan kalma bir minare başlığı ve demir (aslen taş) korkuluklu bir gurura ile bölünmüştür. Mescitten şerefeye çıkılan sarmal merdivenin girişi, eski koronun bulunduğu yerden açılır ve çıkışı güneydoğu tarafındaki Mekke tarafına doğrudur. Mescide giriş, günümüzde koridor olan sofadan açılır.
Kapısının oymalı taş çerçevesi ve mukarnas süslemesi Macar anıtlar ortasında benzersizdir.
Anıtın onarımı ve Türk anıtına ilişkin ayrıntıların hafriyatı, eski hastane şapelinin kamulaştırılmasının akabinde, caminin günümüzdeki hâlini aldığı 1955 ve 1961 yılları ortasında gerçekleştirilmiştir. Türk Devleti, anıtın açılışını 17. yüzyıla ilişkin iç dekorasyon ile desteklemiştir.
Cami’nin Öbür Özellikleri
Girişin karşısındaki güneydoğu tarafına dönük mihrâb hücresi, Mekke tarafını belirten kıbleyi işaret etmektedir. Kıble eksenini gösteren mihrâbın alt kısmı onikigen planlı olup niş ise yedi kenardan oluşmaktadır. Mihrâb, eski çerçevesi kısmen yenilenmiş olan güçlü ve kısmen destekli mukarnas kemerle süslenmiştir. Mihrâbın ortasında; bilinmeyen, muhtemelen seçkin bir şahsiyetin el yazısının boyanmış bir kalıntısı vardır. Mihrâbın her iki tarafı şamdanlarla süslenmiştir. Mihrâbın sağ tarafında ise 16. yüzyıldan kalma asıl minberin yerinde, varlıklı oymalı ahşap bir minber durmaktadır. Mihrâbın sol tarafında, tabanı halılarla kaplı bir rahle yer almaktadır. Girişin iki yanında, bayanlara tahsis edilmiş bayanlar mahfili yer almaktadır. Duvarlardaki boyalı geometrik ve kıvrımlı motiflerin yanı sıra, çerçeveli kartuşlarda asıl boyalı Kur’an ayetleri yer almaktadır. Duvardaki, siyah üzerine yaldızlı ve beyaz çini levhalarda Allah, Hz. Muhammed, Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’in isimleri okunmaktadır.
Osmanlı devrinde caminin etrafında, mezar taşlarının 18. yüzyılın başlarında Cizvitlerin yakınlardaki inşaatlarına taşındığı bir kabristan da bulunmaktaydı. Avluyu çevreleyen yamaçta müzeye ilişkin eski Türk mezar taşları ve modülleri görülebilmektedir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
