Bulundukları bölgede etrafa, iktisada ve topluma ziyan veren istilacı tiplere dikkat çekmek maksadıyla her yıl 28 Şubat-4 Mart tarihleri ortası “İstilacı Tipler Haftası” kapsamında çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Bu yıl “Eylem, Yenilik ve Toplumsal Yardım” temasıyla gerçekleşen etkinliklerle istilacı cinsler ile ilgili farkındalık oluşturuluyor. Ege Üniversitesi Etraf Sıkıntıları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Dinçer Ayaz, istilacı çeşitlerin ekosistemler ve ekonomiler üzerinde bariz olumsuz tesirleri olduğunu ve bu tesirlerin iklim değişikliği ile daha da kötüleşebileceğini söyledi.
İstilacı tiplerin tarifini yapan Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı çeşitler, bir bölgeye getirilen ve etrafa, iktisada yahut topluma ziyan veren bitkiler, hayvanlar, böcekler ve patojenlerdir. İstilacı çeşitler, yabanî hayvan ve bitki hayatımızın hayatta kalmasına yönelik en büyük tehditlerinden biri olarak kabul edilir. Bu tipler çoklukla tesadüfen gelir ve doğal yırtıcıların yokluğunda oluşur. Sonuç olarak bu çeşitler, yerli çeşitleri ve ekosistemlerini öldürür, kalabalıklaştırır ve harap eder. Yerli olmayan tipler, dünyanın farklı bir bölgesinden geldikleri için otomatik olarak istilacı cinsler olarak kabul edilmezler ayrıyeten olumsuz çevresel, ekonomik yahut toplumsal tesirlere neden olmaları gerekir” dedi.
“Zarar verdikleri alan yelpazesi geniş”
İstilacı tiplerin etrafa ve beşere tesirlerinden bahseden Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı tiplerin direkt ekonomik tesirleri; mekanik, kimyasal ve biyolojik idare maliyetlerini, araştırma ve izleme programlarını, azalan mahsul randımanını, iş kayıplarını, altyapıya verilen ziyanı ve milletlerarası ticarete olan tesirleri içerir. İstilacı tiplerin dolaylı ekonomik tesirlerini ölçmek çok daha sıkıntı olabilir. Buna örnek olarak artan sel, iklim değişikliğine karşı direncin azalması, azalan biyoçeşitlilik, azalan kaynak üretimi, turizm ve rekreasyon üzerindeki tesirler ve azalan mülk pahaları verilebilir. İstilacı tiplerin çeşitli ziyanları vardır. Bir peyzajdaki çeşit kompozisyonunu ve çeşitliliğini değiştirerek ekosistemin işleyişini değiştirir. Bedelli sosyo-ekonomik ve ekolojik yararlar sağlayan bitki ve ağaçları öldürür. Risk altındaki çeşitleri yaralayıp, parazitlerle enfekte eder yahut öldürür. İstilacı çeşitleri yönetmek için çalışan tüm kişi ve kurumlara değerli bir mali yük getirir. Sırf bir coğrafik pozisyonda bulunan (endemik) cins popülasyonlarını ortadan kaldırır yahut büyük ölçüde azaltır. İstek edilen yerli çeşitleri yok ederek biyoçeşitliliği azaltır. Risk altındaki tiplerin hayatta kalmak için muhtaçlık duyduğu kritik habitatları azaltır” diye konuştu.
İstilacı canlı kümelerinden örnekler veren Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı balıklar ve omurgasız çeşitleri, besin ağı yapılarını değerli ölçüde değiştirerek, lokal cinsler için mevcut olan besinleri azaltabilir. Sonuç olarak, direkt rekabet, yerli cinslerde nüfus azalmasına ve biyolojik çeşitlilik kaybına yol açar. İstilacı bitkiler, global ticaret, insan ve hayvan nakliyatı ve bahçecilik ile yayılan ziyanlı yerli olmayan ağaçlar, çalılar ve otsu bitkilerdir. Ormanları istila eder ve ekosistemlerin işleyişi, doğal bitki örtüsü ve doğal yırtıcı hayat üzerinde olumsuz tesirleri olabilecek mahallî bitkilerin büyümesini engellerler. İstilacı bitkiler ayrıyeten süratli yayılma, mahsul ve orman bitkileriyle rekabet etme ve toprak kalitesini bozma yetenekleri nedeniyle tarım için tehdit oluşturmaktadır. İstilacı kara hayvanları ve omurgasızlar, hastalık yayma, yerli cinsleri avlama yahut onlarla rekabet etme, hibritleşme, bitki örtüsü büyümesi ve toprak kalitesi üzere öteki değerli doğal sistemleri değiştirme yetenekleri nedeniyle karasal ekosistemler için değerli bir tehdit oluşturmaktadır. İstilacı hayvanlar ve omurgasızlar biyolojik çeşitlilik kaybını hızlandırabilir ve doğal ekolojik toplulukların sıhhatini etkileyerek bozulmalara neden olabilir. İstilacı su bitkileri, küçük akarsulardan büyük göllere kadar tüm su kütleleri için önemli tehditler oluşturur. Bunlar, güneş ışığını ve yerli bitkilerin büyümesini engelleyen ağır bitki örtüleri oluşturur. Bu durum, yerli bitkileri besleyen doğal yırtıcı hayat popülasyonlarını olumsuz etkileyebilir” dedi.
İnsan faaliyetleri istilacı sucul cinslerin yayılmasının birincil nedeni
İstilacı çeşitlerin nasıl yayıldıkları sorusuna açıklık getiren Ayaz, “İstilacı cinslerin insan faaliyetleri de dahil olmak üzere birçok yayılma yolu vardır. Örneğin, yabancı ot tohumları çamurlu botlar yahut araçlar üzerinde toprakta kolaylıkla hareket eder. Suda yaşayan istilacılar, cümbüş emelli deniz taşıtları ve teçhizatları üzerinde yer değiştirebilir ve karada uzun aralar kat edebilir. Kimi istilacı bitkiler epey caziptir ve fidanlıklarda süs bitkisi olarak satılmaktadır. İstilacı böcekler saksı karışımlarında yahut ham ahşap eserlerinden yapılmış konut dekorlarında saklanabilirler. Birçok istilacı orman zararlısı, kesilmiş yakacak odun, paletler yahut masif ahşap ambalaj gereçlerinin içinde yahut üzerinde hareket edebilir. İnsan faaliyetleri, istilacı sucul tiplerin yayılmasının birincil nedenidir. Uygun olmayan ekipman paklığı ve balıkların yasadışı hareketi, izole su sistemlerinin istilasını mümkün kılmıştır. İstilacı tipler ve iklim değişikliği, Binyıl Ekosistem Değerlendirmesi tarafından tanımlanan antropojenik global değişimin en besbelli biçimlerinden ikisidir. İstilacı tiplerin ekosistemler ve ekonomiler üzerinde bariz olumsuz tesirleri vardır ve bu tesirler iklim değişikliği ile daha da berbatlaşabilir. Lakin istilacı çeşitlerin ve istila edilen ekosistemlerin birden fazla için bu etkileşimin sonuçları bilinmiyor” diye konuştu.
İstilacı tiplerin yayılımını tedbirde herkese vazife düştüğünü belirten Prof. Dr. Ayaz, “İnsan kaynaklı yayılmanın yollarının farkında olmak, ziyanlı istilacı tiplerin kazara taşınması riskini azaltmamıza yardımcı olabilir. Eşyalarımızı nasıl inceleyip temizleyeceğimizi öğrenerek ve satın aldığımız şeyin kaynağını bilerek, sevdiğimiz topraklara ve sulara ziyan verebilecek bir şeyi kazara yayma bahtını azaltmaya başlayabiliriz. İstilacı cinslerin idaresinde herkes rol oynayabilir. İnvaziv çeşitler hakkında bilgi edinerek, tabiat yürüyüşlerinde bu çeşitlerin belirtilerini arayarak, kuşkulu böcek ve hastalıkları bildirerek, bu hususta istekli olarak ve yerli cinsleri tercih ederek bu sürece hepimiz katkıda bulunabiliriz” diyerek kelamlarını noktaladı.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
